Over Etienne Vermeersch

Etienne Vermeersch was een zoon van een Brugse spoorwegarbeider en was van katholieken huize. Hij volgde Grieks-Latijnse aan het Brugse Sint-Lodewijkscollege en trad in 1953 in in het noviciaat van de jezuïeten. In die periode kreeg hij zijn opleiding in de Oude Abdij van Drongen. Na het noviciaat behaalde hij zijn diploma Klassieke Filologie. Na vijf jaar, op 23 december 1958, trad hij uit de Jezuïetenorde. Rond zijn 25e brak hij geleidelijk met het christelijk geloof. Tijdens zijn universitaire studies werd hij atheïst en filosofisch materialist.

Vermeersch studeerde wijsbegeerte en promoveerde in 1965 aan de Rijksuniversiteit Gent met een doctoraatsverhandeling over de filosofische implicaties van de informatietheorie en de cybernetica. De promotor van zijn doctoraat was de Belgische logicus en wetenschapsfilosoof Leo Apostel. In 1967 werd hij aan dezelfde universiteit benoemd tot gewoon hoogleraar. Zijn leeropdracht omvatte algemene inleidingen tot de wijsbegeerte en de wetenschapsfilosofie, de wijsbegeerte in historisch perspectief, de studie van hedendaagse wijsbegeerte, wijsgerige antropologie, en de geschiedenis van het christendom.  

Vermeersch stond bekend als een briljant docent ; hij had de gave om moeilijke leerstof vereenvoudigd en begrijpelijk uitleggen. Gedurende zijn academische carrière hij gaf les aan zowat 40.000 studenten. Hij gold samen met Jaap Kruithof als een van de iconen van de Gentse universiteit. 

Zijn wetenschappelijk werk heeft betrekking op grondslagenonderzoek van de menswetenschappen, filosofische aspecten van het onderzoek over informatica en artificiële intelligentie, en de toepassing van zijn informatietheorie op het cultuurbegrip.
Later in zijn carrière kwam meer nadruk te liggen op algemene maatschappelijke en ethische problemen, vooral op het gebied van milieufilosofie, cultuurfilosofie en bio-ethiek.

Vermeersch was een van de belangrijke wegbereiders van de legalisering van abortus. Hij was zeer bepalend voor de legalisering van de Belgische euthanasiewet.

Vermeersch was vice-rector aan de Universiteit Gent van 1993 tot 1997. Hij was onder meer lid van de Vlaamse Raad voor Wetenschapsbeleid, van de Raad van Bestuur van het Vlaams Interuniversitair Instituut voor Biotechnologie, van de Milieu- en Natuurraad in Vlaanderen, en van de Federale Raad voor Wetenschapsbeleid. Hij was ook voorzitter van het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek. De wet Medisch Begeleide Voortplanting, de wet op het wetenschappelijk onderzoek, zelfs de transgenderwet zouden niet zijn wat ze nu zijn zonder de input van Vermeersch. Het wettelijk toelaten van therapeutisch kloneren, wat aanleiding gaf tot zwaar beladen discussies in de schoot van de Senaat, haalde het met dank aan zijn ethische overwegingen. 

Op 5 maart 1997 richtte hij aan de Universiteit Gent Film-Plateau op. Hij was ook initiatiefnemer voor het behoud en de renovatie van het universitaire cultuur- en congrescentrum Het Pand in Gent.

Na de dood van de afgewezen Nigeriaanse asielzoekster Semira Adamu, die om het leven kwam bij haar gedwongen uitwijzing, wordt Vermeersch in de jaren 90 voorzitter van de naar hem genoemde 'Commissie Vermeersch'. Ludo Abicht (1999) : 'De federale regering richtte deze ‘Commissie Vermeersch’ op om enerzijds het asielbeleid te koppelen aan een verhoging van een efficiënte ontwikkelingshulp en, anderzijds, naar ethisch verantwoorde middelen te zoeken, om de onvermijdelijke uitwijzing van uitgeprocedeerde of illegale asielzoekers op een veilige en menselijk verantwoorde manier te laten verlopen.' Over dat voorzitterschap zei Vermeersch later dat het een van de meest ondankbare taken was, die hij ooit op zich had genomen.

Etienne vermeersch was één van de schrijvers van het in februari 2008 uitgekomen manifest van de Gravensteengroep. In dit manifest werd een onafhankelijk Vlaanderen als één van de (laatste) mogelijkheden gezien als alternatief voor de weigering van de Franstaligen om de taalgrens te respecteren. Voor Vermeersch kon ook de linkerzijde voorstander zijn van de Vlaamse zaak. Voor hem is dit altijd een sociale kwestie geweest: 'Ik ben geen Vlaams-nationalist, maar gewoon iemand die streeft naar rechtvaardigheid, ook in communautaire kwesties.'

Vermeersch beschouwde de mondiale overbevolking als het grootste wereldprobleem : 'Op een eindige aardbol kan de bevolking niet onbeperkt blijven groeien.' Hij koppelt dit probleem aan het te hoge consumptiepatroon van de doorsnee westerling. Dat dit patroon wereldwijd wordt gestreefd is volgens Vermeersch catastrofaal op termijn.
'Vanuit een ethisch standpunt hebben alle mensen op deze wereld het recht op dezelfde wijze te genieten van alles wat die wereld te bieden heeft. Maar dat betekent ook een verdere stijging van de productie, uitputting van grondstoffen, productie van pollutie en uitroeiing van ecosystemen.' (...) 'Zowel een daling van de wereldbevolking als een algemene daling van de consumptie per persoon zijn absoluut noodzakelijk. Aangezien wij, in de rijke landen, per persoon een veel hogere druk betekenen op al die ecologisch factoren, is het vooral bij ons dat zowel de geboortebeperking als de beperking van het consumptieniveau een absolute voorrang moeten krijgen.'
Vermeersch pleit daarom voor een door de overheid gestimuleerde bevolkingspolitiek, door intensieve informatiecampagnes, het verschaffen van vlotte toegang tot contraceptie en een verhoging van het opleidingsniveau, in het bijzonder bij vrouwen. 'In Taiwan heeft men, zonder dwang, op korte tijd de voorziene daling van het geboortecijfer bereikt, lager dan dat van China. Letterlijk van huis tot huis werden de vrouwen bezocht en met informatie, argumentatie en concrete methodes voor geboorteregeling benaderd. Een vergelijkbare ontwikkeling heeft zich in Thailand voorgedaan.'

Standpunten Vermeersch over de verschillende aspecten van het christendom: zie artikels en video's op deze site. (samenvatting volgt later)

Standpunten Vermeersch over de verschillende aspecten van de Islam: zie artikels en video's op deze site. (samenvatting volgt later)

Professor Vermeersch was één van de meest vooraanstaande skeptici van België. Hij was stichtend lid van SKEPP, de Studiekring voor Kritische Evaluatie van Pseudowetenschap en het Paranormale. Volgens Vermeersch vragen uitzonderlijke beweringen uitzonderlijk sterke bewijzen. Dit geldt voor beweringen die in strijd zijn met huidige stand van de wetenschappelijke kennis.

Vermeersch was een veelgevraagd spreker, een te duchten debater die de confrontatie niet schuwde in intellectuele, wetenschappelijke of politieke debatten, wars van links of rechts hokjesdenken.

In 2008 werd hij door 100 prominente Vlamingen uitgeroepen tot de grootste (meest invloedrijke) intellectueel van Vlaanderen. Kenmerkend was zijn brede kennis op vlak van onder meer wijsbegeerte, godsdienst en wetenschap. Etienne Vermeersch was echter geen ivoren-toren-intellectueel maar een sterk maatschappelijk geëngageerd filosoof en ethicus.

Lees hier een aantal quotes van Etienne Vermeersch.

PUBLICATIES

Hier niet opgenomen:

• een tiental lemmata in "Encyclopedie van de Wereldliteratuur"
• een groot aantal interviews en artikels in dag- en weekbladen over ethische en vooral bio-ethische problemen. (zie "Artikels" op deze website)
• uitgetypte teksten van lezingen voor BRT 3 en voor diverse verenigingen, die in beperkte kring werden verspreid;
• drie syllabussen van colleges die in eigen beheer werden uitgegeven.

De publicaties voorafgegaan door (*) hebben betrekking op ethiek, vooral bio-ethiek en milieu-ethiek

BOEKEN:

1. Epistemologische Inleiding tot een Wetenschap van de Mens, Brugge, De Tempel, 1967, 401 pp..
2. Hedendaagse Wijsbegeerte, Gent, Gakko, 1970, 151 pp..
3. (*) De Ogen van de Panda. Een milieufilosofisch essay, Brugge, Van de Wiele, 1988, 72 pp.
4. (*) Legalisering van Abortus. Bedenkingen bij de discussies in de Senaatscommissie, Mededelingen van het Centrum voor Milieufilosofie en Bio-ethiek aan de RUG, 1989, 32 pp..
5. (*) Bio-ethiek. Een Inleiding, Universiteit Gent, Wetenschappelijke Nascholing, 1993, 32 pp.
6. Van Antigone tot Dolly. Veertig jaar kritisch denken (auteur: E. Vermeersch - samenstellers: H. Van den Enden, J. Braeckman), Antwerpen, Hadewijch, 1997, 256 pp. (nieuwe druk: Houtekiet, 2019, 295 pp.)
7. De Rivier van Herakleitos, (co-auteur Johan Braeckman), Antwerpen, Houtekiet, 2008, 440 pp. (nieuwe druk: Houtekiet, 2019).
8. Een zoektocht naar waarheid, Dirk Verhofstadt in gesprek met Etienne Vermeersch - Houtekiet, 2010, 480 pp. (nieuwe druk: Houtekiet, 2019).
9. De ogen van de panda, een kwarteeuw later, Houtekiet, 2010, 160 pp.
10. Atheisme (uit de serie De Essentie), Uitgeverij Luster, 2010, 72 pp.
11. De multiculturele samenleving (uit de serie De Essentie), Uitgeverij Luster, 2011, 70 pp.

12. Etienne Vermeersch - Provençaalse gesprekken (auteurs: E. Vermeersch en Willy Weyns), Academic & Scientific publishers, 2013, pp. 384. (nieuwe druk bij Houtekiet, 2020, pp 208)

13. De ketter en de kerkvorst - Etienne Vermeersch & André Léonard - De Bezige Bij, 2014, 240 pp.
14. Over God, Uitgeverij Vrijdag, 2016, 140 pp.
15. Nagelaten geschriften  (auteur: Etienne Vermeersch; samenstellers: Johan Braeckman en Dirk Verhofstadt), 2019, 488 pp. (postuum)

Als Editor:

1. (*) met L. Cassiers: Erfelijkheid: genetische tests en maatschappij, Leuven, Garant, 2000, 141 pp..
2. (*) met L. Cassiers: Hérédité Tests génétiques et Société, Bruxelles, De Boeck, 2001, 137 pp..
3. (*) met L. Cassiers, Y. Englert, A. Van Orshoven, Belgisch Raadgevend Comité voor Bio-ethiek. Adviezen 1996-2000, Leuven, Garant, 2001, 263 pp.
4. (*) met R. Petrella, J. Keulartz, F. Krause, W. Sachs, R. Weiler, H. Zwart: Reading the Kyoto Protocol - Ethical Aspects of the Convention on Climatic Change, Eburon, 2005, pp. 164.

ARTIKELS

1. De zin van de begrafenis in de Griekse tragedie, Handelingen van het XXIVe Vlaamse Filologencongres, 1961, pp. 16-36.
2. Chtonische motieven bij Aischulos, Handelingen XVI der Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Taal- Letterkunde en Geschiedenis, 1962, pp. 424-432.
3. Information and philosophy, Studia Philosophica Gandensia, 1963, pp. 141-154.
4. Het religieus levensstadium, in Kierkegaard Herdenking RUG , 1964, pp. 33-45.
5. Some Remarks on the Analysis of the Culture Concept, Studia Philosophica Gandensia, 1965, pp. 161-213.
6. Essai de definition d’un concept de forme comme notion de base liant le langage de la cybernétique à celui des sciences humaines, 5th International Congress on Cybernetics, 1968, pp. 3-10.
7. Projet pour un homme artificiel, Le dossier de la Cybernétique, Marabout Université, 1968, pp. 198-217.
8. In memoriam Prof. E.A. Leemans, De Brug, XI, 1969, pp. 161-164.
9. Het ontstaan van de experimentele methode, Philosophica Gandensia, 7, 1969, pp. 7-38.
10. Het wetenschappelijk experiment in de Oudheid en de Middeleeuwen, Anamnèsis, 1970, pp. 7-38.
11. Projekt umjetnog sovjeka, Izazov kibernetici, 1970, pp. 179-198.
12. Adorno und die Aufklärung, Philosophica Gandensia, 9, 1971, pp. 56-72.
13. Feiten en objectiviteit in de massa-media, Wijsgerig Perspectief op Maatschappij en Wetenschap, 12, 1971, pp. 163-174.
14. (*) De Eed van Hippokrates en de medische Ethiek, Annales Collegii Medici Antverpiensis, 1972, pp. 1-16.
15. Wissenschaft Technik und Gesellschafskritik, Philosophica Gandensia, 12, 1973, pp. 155-166.
16. Rationality, some preliminary remarks, Philosophica, 1974, pp. 73-82.
17. (*) De filosofie van de gezondheid het welzijn en het geluk. Vervolmakingscyclus voor Verzekeringsgeneeskunde, 1974, pp. 77-89.
18. (*) De klant is koning”, Congres van het Verbond der Verplegingsinstellingen, Hospitalia, pp. 76-84.
19. Can science be made rational? Philosophica, 1976, pp. 151-168.
20. (*) Artsencode of medische ethiek? De Vlaamse Gids, 1976, pp. 151-168.
21. La crédibilité des experts, La Revue Nouvelle, 64, 1976, pp. 248-254.
22. Wetenschappelijk advies of aanbeveling van wijzen ? Methodologische vragen, De Nieuwe Maand, 19, 1976, pp. 248-254.
23. Epistémologie et hypothèses de Whorf, in Pinxten, R. (ed.) Universalism vs Relativism in Language and Thought, The Hague, Mouton, 1976, pp. 229-239.
24. An analysis of the concept of culture, in: Bernardi, Bernardo, ed., The Concept and Dynamics of Culture, World Anthropology, The Hague, Mouton, 1977, pp. 9-73.
25. (*) Televisie en Moraal, Achtste Vlaams Congres voor Communicatie- wetenschap, 1978, pp. 161-168.
26. Forme et Information. Approche cybernétique d’une notion ancienne, in, Zètèsis Liber amicorum E De Strycker, 1979, pp. 43-45.
27. Interdisciplinarity of the behavioral sciences, or a unified science of man, in: Jurkovich, R. & Paelinck, J.H.P., edd. , Problems in Interdisciplinary Studies, Brookfield, Gower, 1984, pp. 46-60.
28. (*) Vrijzinnige waarden? De Moralist, 1985, pp. 148-152.
29. Vooruitgang van wetenschap, ontvoogding of vervreemding? In Ontwikkeling, persoonlijkheid en milieu, Liber Amicorum William De Coster, 1986, pp. 415-422.
30. (*) Het medisch beroepsgeheim. Ethische aspecten, Vlaams Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, 1989, pp. 197-215.
31. Enkele bijzondere karakteristieken van menswetenschappen, Antropologische Verkenningen, 1987, pp. 98-106.
32. (*) met H. Van den Berghe: Dilemma’s in de genetica, Cultuurleven, jan. 1989, pp. 6-17.
33. (*) Rechten van de patiënt, ethische aspecten, Vlaams Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, 1989, pp. 197-215.
34. Wetenschap wordt spelen met vuur, Reflector, oct. 1989, pp. 16-21.
35. (*) Environment, Ethics and Cultures, in: Biosphere and Economy, Brussels, C.E.C., 1990, p. 1-40.
36. Weg van het WTK-complex; onze Toekomstige Samenleving, Denkbeelden voor de 21ste eeuw, CLTM, Zeist, 1990, pp. 17-40.
37. De maatschappelijke context van duurzame ontwikkeling , Duurzame Ontwikkeling, RMNO, 1990, pp.1-6.
38. De ecofilosofische uitdaging, in: Oosterling, H.A.F. en Prins, A.W., (red.) Humanisme en Anti-humanisme ? Rotterdamse filosofische Studies, 1990, pp. 71-80.
39. Theater voor de Toekomst, in: Theater Mens en Wereldbeelden, NTG, Gent, 1990, blz. 210-225.
40. De Toekomst van de Milieufilosofie, in: Zweers, W., (red.) Op zoek naar een ecologische cultuur. Milieufilosofie in de jaren negentig, Amsterdam, 1991.
41. The future of anthropocentrism, in: Van Nispen, J., & Douwe, T., edd., The quest for man, the topicality of philosophical anthropology, Assen, Van Gorcum, 1991, pp. 177-186.
42. Tussen groei en wildgroei, in: Kritiek 22, Groei of geen groei? Debat over de oorzaken van de milieucrisis, 1991, pp. 33-41.
43. (*) Ethische grenzen aan de gezondheidszorg, Bijblijven, 1991, pp. 40-49.
44. (*) Human Rights and the Mentally Handicapped, in: Flanders East Europe Colloquium Proceedings, 1992, pp. 141-144.
45. (*) Ethische problemen rond euthanasie in: Ouderen in Solidariteit, 1993, pp.237-248.
46. Wetenschappelijke a priori’s tegenover het paranormale, in: Het paranormale ter discussie. Studium Generale , Rijksuniversiteit Utrecht, 1992, 81-93
47. Kort Vertoog over de God van het Christendom, Parodos 37, 1993, pp. 4-30
48. Naar een niet aliënerende wetenschap en technologie, in: In verhouding. Opstellen aangeboden aan R. Boehm op zijn 65ste verjaardag, Gent, Kritiek, 1993, pp. 83-87.
49. Bijdrage en relevantie van de wetenschap bij het oplossen van maatschappelijke problemen. Paneldebat. In: Bevrijding of bedreiging door wetenschap en techniek, Pelckmans, 1993, pp. 59-83.
50. The future of environmental philosophy, in: Zweers, W., & Boersema, J.J., edd., Ecology, Technology and Culture, Essays in Environmental Philosophy, 1994, Cambridge, The White Horse Press, pp. 272-286.
51. (*) Ethical-philosophical aspects of human and animal experimentation, in: De Deyn, P.P., ed., The ethics of human and animal experimentation, London, John Libbey, 1994, pp. 3-12.
52. Cultuur en Nationalisme, Ons Erfdeel, jan. 1994, pp. 73-82
53. (*) with Lameire, N., Nephrological and moral aspects of physical torture, Nephrology, Dialysis and Transplantation , 1995, vol 1, pp. 160-161.
54. Educatieve implicaties van een globale visie op milieuproblematiek, in, van Bergeijk J., Alblas, A.H., Visser-Reyneveld, M.I., Natuur- en milieu-educatie didactisch beschouwd, Wageningen, Wageningen Pers, 1995, 145-154.
55. (*) “Droit de disposer de soi” versus “paternalisme”, in Masson J. & Schutyzer, K., (ed.), Agora. Les droits des citoyens européens et la santé, 1995, pp. 75-79.
56. Het woord als wapen. Dispuut in PEN, Tijdingen, december, 1996, pp. 13-38
57. Ontmoeting met een mens, in: Batens, D., (ed.) Leo Apostel, Tien filosofen getuigen, Antwerpen, Hadewijch, 1996, pp. 7-15.
58. Culturele en wetenschappelijke geletterdheid, in: Soetaert, R. en Top, L., Een beeld van belezenheid. Over culturele geletterdheid. Den Haag, Sdu Uitgevers, pp. 31-36.
59. (*) Ethical aspects of genetic engineering, in, Sterckx, S., Biotechnology, Patents and Morality, Aldershot, Brookfield, 1997, pp. 107-113.
60. (*) Ethische implicaties van de reproductietechnieken, Tijdschrift voor Geneeskunde, 1997, pp. 985-989.
61. (*) En de mens schept de natuur, in: Jan Van Pelt (ed.), Grenzeloze wetenschap Leuven, Garant, 1997, pp. 19-26.
62. (*) Vrijheid als filosofisch en maatschappelijk vraagstuk in: Royakkers, L. M. M. & Sarlemijn, A., ( edd.), Stalking strafbaar gesteld, Deventer, 1998,. pp. 113-125
63. De nieuwe politieke cultuur, Ons Erfdeel, 2, 1997, pp. 171-175.
64. (*) Beschouwingen bij Tom Regans rechtenvisie, Ethiek en Maatschappij, 1998, pp. 83-85.
65. De verkavelde universiteit in Vlaanderen, Ons Erfdeel, 1998, 1, pp. 33-36.
66. Key-note Lecture in: Ethische aspecten in de besluitvorming rond een fabrieksontwerp, Werkconferentie, TU Delft, 1998, pp. 11-16.
67. (*) Deskundigheid en demokratie. Opmerkingen bij het homeopathiedebat vanuit een wetenschapsfilosofisch oogpunt, in: Herman, Liber Amicorum Herman Vanden Berghe, 1999, pp. 51-52.
68. (*) Individual rights versus societal duties, Vaccine, 17, 1999, pp. 814-817.
69. (*) Over wetenschap, politiek en onwetendheid, De Morgen, 30/11/1998; Belgisch Tijdschrift voor Tandheelkunde, 1999, pp. 131-133;
70. De partij van … milieu, redelijkheid en solidariteit, in: De Ceuleneer Geertje & Vermaercke, Geert, Stem op de Nieuwe Wereld, Leuven, van Halewijck, pp. 127-135.
71. (*) Euthanasie in België, Filosofie en Praktijk, 2000, pp. 48-56.
72. (*) Pain, what is it and why do we care? Symposium on ‘The science and philosophy of Pain’, Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 2001, 69, pp. 385- 391.
73. Ecofilosofie: een nieuwe manier van denken? Ons Erfdeel, 2001, 4, pp. 543-552.
74. (*) Medische ethiek in de sportgeneeskunde, Vlaams Tijdschrift voor Sport- geneeskunde & -wetenschappen, 2001, pp. 37-39.
75. Wat poëzie voor mij betekent, 2002, Poëziekrant, blz.
76. (*) The Belgian Law on euthanasia, The Historical and Ethical Background, Acta Chirurgica Belgica, 2002, 6, pp. 394-397.
77. We moeten in de industrielanden gewoon naar een daling van de bevolking, in: Jos Grobben & Bart Vandormael (ed.): De eerste vrouw die 150 wordt is nu al geboren., Leuven, Van Halewijck, 2003, pp. 149-159.
78. Een onhaalbaar profiel? in: Torfs, Rik & Martens, Kurt (ed.), Habemus papam het profiel van de volgende paus. Leuven, Davidsfonds, 2004.
79. De welgekende waarheid. in: De Ceuleer Joël, (ed) Gezocht: de zin van het leven Grote Vragen, Globe, Brussel, 2005, pp. 76-100.
80. Introduction: A Plea for Rationality - Reading the Kyoto Protocol. Ethical Aspects of the Convention on Climate Change, pp. 7-17, 2005.
81. Overhaaste euthanasie? Geloof niet alles wat 'The New Yorker' schrijft (co-auteur prof. Jan Bernheim) - De Morgen, 26 Juni, 2015.

Selectief overzicht publicaties: https://biblio.ugent.be/person/811000064406?sort=year.desc&sort=datecreated.desc&limit=10&start=0