Artikel
Twaalf jaar geleden stond Etienne Vermeersch vooraan op de barricaden om de oorlog tegen Irak te verdedigen, een controversiële stellingname waarvoor de moraalfilosoof vanuit linkse hoek bakken kritiek kreeg. "Het is niet omdat een oorlog een verschrikkelijke zaak is en er veel onschuldige slachtoffers vallen dat je nooit oorlog mag voeren", blijft Vermeersch zijn standpunt verdedigen. "De redenen waarom je oorlog voert, moeten vooraf heel duidelijk zijn. Er moet sprake zijn van een militaire aanval of een zware oorlogsdreiging. Daarnaast moet een oorlog ertoe bijdragen dan een groter onheil wordt vermeden. In de Golfoorlog werden beide criteria vervuld. Saddam Hoessein had de onafhankelijke staat Koeweit onder de voet gelopen. Door de oorlog tegen Irak werd toen vermeden dat hij Qatar, Bahrein en andere Golfstaten zou inlijven en Saoedi-Arabië in een afhankelijke positie zou dwingen. Ook bestond het gevaar van een conflict met Israël en het gebruik van atoomwapens door Israël. Door de oorlog tegen Saddam Hoessein werd een groter onheil vermeden."
Zijn de criteria voor een nieuwe aanval tegen Irak deze keer vervuld?
"Duidelijk niet. Irak heeft niemand aangevallen. Ook is het duidelijk dat er geen Iraakse aanval op komst is. Je kunt zeggen dat er een Iraakse dreiging is, dat Saddam Hoessein wapens maakt. Maar dat is niet voldoende als argument. De meeste landen hebben wapens. Er is geen enkele reden om te beweren dat Irak op grote schaal wapens produceert. Het wapenarsenaal van Israël is nog altijd een stuk groter dan dat van Irak."
Bestaat er dan geen dreiging van een nucleair conflict met Israël meer?
"Je kunt zeggen dat indien Saddam Hoessein een atoomwapen heeft dat je door oorlog te voeren een groter onheil vermijdt. Dat is een argument, maar wel een bijzonder vaag argument. We hebben geen duidelijke bewijzen dat Saddam Hoessein atoomwapens maakt. En dan nog? India, Pakistan, Israël, Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië, China en nog andere landen bezitten atoombommen. Er is geen enkele reden om te geloven dat Saddam Hoessein in staat is een wapenarsenaal op te bouwen dat kan wedijveren met dat van de Amerikanen, Britten of Russen. Het gevaar van Saddam Hoessein is denkbeeldig. Er is geen enkele duidelijke aanwijzing om te stellen dat hij een gevaar betekent. Er is dus geen enkele legale basis voor een oorlog."
Het is bijzonder moeilijk om te controleren of hij echt wapens bezit. Saddam Hoessein heeft de internationale wapeninspecteurs vier jaar geleden aan de deur gezet. Is het argument dat Irak zich niet houdt aan de resoluties van de Verenigde Naties dan niet terecht?
"Dat is het enige argument dat er is. Er wordt al jaren een kat-en-muisspel gespeeld over de wapeninspecties. Maar het is niet omdat de controles een paar jaar niet zijn gehouden dat men nu plots kan zeggen dat Saddam Hoessein tal van wapens bezit. Dat is mogelijk. Maar voor mij geen voldoende legale reden om oorlog te voeren."
Wat verandert er met de resolutie over Irak, die de VN-Veiligheidsraad afgelopen vrijdag heeft goedgekeurd?
"De nieuwe resolutie 1441 is een onnoemlijk gevaarlijk precedent. Als de Amerikaanse president Bush niet had gezegd dat hij het vel van Saddam Hoessein wou, dan zou er nooit een resolutie zijn geweest. Er is immers geen wereldwijde bezorgdheid over de situatie in Irak. Enkel Bush jr. wou een resolutie omdat Saddam "tried to kill my daddy". Ik vind dat een onvoldoende reden voor het voeren van oorlog en een ander, solieder argument heb ik van Bush nog niet gehoord."
Is er dan geen link tussen Irak en de terreuraanslagen van 11 september en het netwerk van Al Qaeda?
"Die link is niet bewezen. De Amerikanen proberen dat wel. Maar het is niet bewezen. De nieuwe VN-resolutie is onethisch. Ze is legaal niet te verantwoorden. Er is geen enkele reden waarom zo'n vernederende resolutie tegen Irak wordt goedgekeurd. Morgen kan Bush ook een resolutie eisen tegen Soedan, Noord-Korea of Syrië, enkel omdat daar iemand zit die hem niet aanstaat. Dat is niet ernstig."
Nochtans heeft de VN-Veiligheidsraad de resolutie unaniem goedgekeurd.
"Aanvankelijk wou Bush het zonder de Veiligheidsraad doen en wou hij de macht van de sterkste doen gelden. Nu de resolutie is gestemd, ziet het er allemaal een stuk properder uit, maar eigenlijk is dat niet zo. De Veiligheidsraad moet objectieve criteria hanteren voor het voeren van een oorlog. De voorwaarden waaronder staten oorlog mogen voeren, moeten duidelijk zijn en door iedereen worden aanvaard. Met deze resolutie is dat niet het geval. De Veiligheidsraad liet zich onder druk zetten door de Amerikanen. Als een enkel land de Verenigde Naties ertoe kan brengen om met unanimiteit een bepaalde resolutie te stemmen betekent dat een verloedering van de VN. Het is een zeer ongezonde ontwikkeling. Niet dat ik medelijden met Saddam Hoessein heb. Bush senior had Saddam (tijdens de Golfoorlog, JCS) uit het zadel moeten lichten. Maar hij is zo stom geweest om dat niet te doen."
Was de omverwerping van Saddam Hoessein dan wel ethisch en legaal?
"Ja. Er was een aanvalsdaad ten aanzien van Koeweit. Saddam Hoessein kreeg hierdoor een bijzonder financiële macht, waarop hij later kon verderbouwen. Mocht er toen niet onmiddellijk tegen hem zijn opgetreden, dan was de oorlog zeker op een later tijdstip gevoerd."
Biedt resolutie 1441 een vrijgeleide voor een Amerikaanse aanval?
"Het is geen echte vrijgeleide, maar het komt daar bijna op neer. Voor de Amerikanen zit de resolutie knap in elkaar. Saddam Hoessein moet straks zelf zeggen welke wapens hij bezit. De resolutie brengt hem in een bijzonder moeilijke situatie. Als hij zegt dat hij geen wapens bezit en de wapeninspecteurs vinden er toch, dan is hij eraan. Als hij een lijst met wapens indient, zullen de Amerikanen zeggen dat ze gelijk hadden om hem aan te pakken."
Valt een oorlog dan nog te vermijden?
"Een oorlog valt enkel te vermijden als Saddam Hoessein de wapens niet heeft."
Is dat de enige mogelijkheid? Waarom zou een oorlog niet vermeden kunnen worden als Irak zijn wapens opgeeft?
"Dat zou hij ook kunnen doen. Hij zou enkele wapenprogramma's kunnen opgeven. Die dan laten controleren en vernietigen en een aantal achter de hand houden in de hoop dat ze die niet vinden. Ik zou dat doen in zijn plaats. Vermoedelijk zal hij wel zoiets proberen. De resolutie is echter zo hard opgesteld dat ze moeilijk te omzeilen valt. Irak moet de wapeninspecteurs tot alle plaatsen toelaten. Om echt een oorlog te ontlopen, zal hij wellicht gedwongen zijn alle wapens te vernietigen. In alle andere gevallen komt er oorlog van. De Fransen en Russen hebben wel gezegd dat de VN eerst nog groen licht moet geven voor een aanval. Iedereen weet dat Bush zal zeggen ofwel doe je met mij mee ofwel doe ik het alleen. Als de wapeninspectie negatief is voor Saddam Hoessein, dan weet iedereen dat de Veiligheidsraad zijn akkoord zal geven voor een oorlog. Als de Veiligheidsraad niets zegt, zal Bush ook de oorlog beginnen. Als Saddam Hoessein wapens heeft en ze niet vernietigt ofwel geen wapens opgeeft en onvoldoende controle toelaat, komt er oorlog."
Welke gevolgen heeft een oorlog tegen Irak?
"Als Saddam Hoessein wordt aangevallen en stel dat hij toch beschikt over atoomwapens, dan zal hij die ongetwijfeld gebruiken tegen Israël. Vergelijk het met Hitler die op het einde van de Tweede Wereldoorlog alles wou vernietigen. Een Israëlische reactie zal niet uitblijven. Israël zal de dammen op de Tigris en de Eufraat bombarderen. Het hele bewoonde gedeelte van Irak zal worden overspoeld door een vloedgolf, die bovendien radioactief zal zijn. Enkel als Saddam Hoessein geen atoomwapens heeft, is een oorlog nog mogelijk. Als hij wel atoomwapens bezit, dan is een oorlog een ongelooflijke riskante onderneming."
Wie had de Amerikanen moeten afremmen?
"De landen (Frankrijk, Groot-Brittannië, China en Rusland, de permanente leden van de Veiligheidsraad) die de zaak hadden kunnen tegenhouden, zijn wegens hun oliebelangen betrokken partij. De Amerikanen hebben ongetwijfeld voor Frankrijk en Rusland zware toegevingen gedaan op dat terrein. Zowel Parijs als Moskou hebben contracten met Saddam Hoessein over de olietoevoer en uitbating. Zolang de sancties tegen Irak lopen, kunnen die contracten niet worden uitgevoerd. Beide landen hebben er belang bij dat de sancties worden opgeheven en dat Saddam Hoessein aan de macht blijft.
"Als een door de Amerikanen gemanipuleerde regering in Bagdad het heft in handen krijgt, verliezen de Fransen en Russen er hun invloed. Ik ben ervan overtuigd dat Frankrijk en Rusland zware garanties hebben gekregen dat ze bij een verandering van het regime hun oliebelangen ten gelde kunnen maken. Ook China, dat over enkele jaren grote hoeveelheden olie nodig heeft, is bij die geheime deal betrokken. De Britten, die zich onmiddellijk aan de kant van Bush hebben geschaard, proberen intussen met Royal Dutch Shell voet aan de grond te krijgen in Irak. Zelfs Syrië, dat binnen de Arabische wereld bekend staat voor zijn harde standpunten, stemde vrijdag voor de resolutie, wellicht uit schrik dat de Amerikanen het land als een schurkenstaat bestempelen. De Duitsers hebben wel geprotesteerd, maar zij zitten niet in de VN-Veiligheidsraad. Het was zeer moedig dat Schröder (de Duitse kanselier, JCS) het heeft aangedurfd tegen de Amerikanen in te gaan."
Zijn de Europeanen niet te verdeeld om een vuist te maken tegen de Amerikanen.
"Ja en Europa neemt geen ethisch standpunt in. De Europeanen voeren realpolitiek. De sluwheid van Chirac (de Franse president, JCS) is in dit geval bijzonder groot geweest. Chirac zit in een win-winsituatie. Ofwel komt Saddam Hoessein met een verklaring dat hij geen wapens bezit en de wapeninspecteurs vinden er ook geen. In dat geval kan Bush geen oorlog voeren en kan Chirac de opheffing van de sancties bepleiten. Hij kan dan tegen Saddam Hoessein zeggen dat Frankrijk ervoor gezorgd heeft dat de Amerikanen geen aanval hebben gelanceerd en dat de hele zaak via de VN-Veiligheidsraad werd aangepakt. Ook Poetin (de Russische president, JCS) kan dat zeggen. Als blijkt dat Saddam Hoessein de wapeninspecteurs niet toelaat en Bush Irak de oorlog verklaart, dan kunnen Chirac en Poetin hem zeggen dat zo'n aanval enkel met hun instemming is kunnen gebeuren. Ze hebben zich in een zeer handige positie gewrongen."
Twaalf jaar geleden, kregen de VS voor hun oorlog tegen Irak steun van tal van Westerse bondgenoten, onder meer van België. Moeten ze nu meedoen?
"Ze mogen niet meedoen. Absoluut niet. Ik was indertijd voorstander. De meeste linksen waren tegen omdat het Amerika was dat oorlog voerde en alles wat de Amerikanen doen fout is. Als je zo redeneert, moet je niet meer nadenken. Nochtans moet je telkens opnieuw de pro's en de contra's tegen elkaar afwegen. Op die manier kom ik tot een andere conclusie dan de vorige keer."
Als we niet meedoen met de Amerikanen, moeten we dan ons militair Navo-bondgenootschap met de Amerikanen niet ter discussie stellen?
"Het wordt tijd dat er een signaal naar Amerika gaat. In een bondgenootschap kom je tot gezamenlijke besluiten. Bush houdt geen rekening met de mening van de anderen en verwacht dat iedereen hem volgt. Op die manier brengt hij de basisprincipes van de Navo in het gedrang."
De oorlogsdreiging in het Midden-Oosten brengt ook de vredesbeweging weer op de been. Kan zij iets forceren?
"Neen. De betogingen tegen de oorlog vormen getuigenissen van een ethische houding. In die zin is dat positief, maar het verandert niets. Het is een ethische kreet zonder gevolg."
U gelooft niet in betogen?
Toch wel, maar dan moet diegene tegen wie wordt betoogd daar vatbaar voor zijn. Betogen tegen Hitler, Mao of Stalin had geen enkele zin. Tegen Bush ook niet, tenzij in de Verenigde Staten de grote massa zich tegen een oorlog keert. Tot dusver is dat niet gebeurd. Je hebt op zijn minst een miljoen mensen nodig om enig gewicht in de schaal te werpen."
Twaalf jaar geleden kreeg u heel wat kritiek voor uw standpunt ten gunste van de oorlog. Hebt u nog iets gehoord van uw critici?
"Het wordt tijd dat diegenen die indertijd dachten dat enkel met economische sancties Irak ertoe gedwongen kon worden zich terug te trekken uit Koeweit, toegeven dat ze ongelijk hadden. Het is intussen duidelijk bewezen dat economische sancties geen enkele zin hadden. Duizenden kinderen zijn gestorven, zonder dat de schoft Saddam Hoessein zich daar iets van aantrekt."