Official website

Kunnen we dan nu ons verstand gebruiken? (klimaat)

Mislukt of niet, de klimaattop in Kopenhagen heeft volgens Etienne Vermeersch één verdienste: eindelijk is aan heel de wereld betrokkenheid gevraagd om een wereldwijd milieuprobleem aan te pakken. Maar we hebben nog een hele weg af te leggen als we onze planeet nog echt willen redden.Dit alles leidt ooit tot  de ineenstorting van het totale ecosysteem van de aarde.

Terwijl ik dit schrijf verkeren we nog in het ongewisse over een eventueel resultaat van de klimaatconferentie in Kopenhagen. Bijna zeker moeten we geen bindende afspraken verwachten over de uitstoot van broeikasgassen. Toch kan een mislukt Kopenhagen op een aantal terreinen een keerpunt betekenen: sommige trends moeten we voortzetten; op andere punten moeten we bijschaven. Positief is dat men voor de eerste maal een akkoord nastreeft waarbij van iedereen een reële betrokkenheid bij het klimaatprobleem wordt verwacht.

Binnen het Kyoto-protocol hadden de ontwikkelingslanden geen eigen verplichtingen; wel konden de industrielanden er investeringen doen die de uitstoot beperkten. Kyoto is mislukt, maar Kopenhagen ging, althans qua inzet, een stap verder.

Van nu af aan zullen bij vergelijkbare conferenties, alle landen een stem in het kapittel hebben. Dat kan een louter symbolische vooruitgang lijken, maar dat symbool houdt in dat, althans in principe, alle regeringen akkoord gaan dat de milieuproblematiek iedereen aanbelangt.

Afvalbakken

Er was een lange weg nodig om daartoe te komen. Rachel Carson wees in 1962 (Silent Spring) op de wereldwijde gevolgen van het gebruik van DDT. Er kwam een tweede schok met het rapport van de Club van Rome in 1972 dat de draagkracht van de aarde onderzocht op het gebied van productie en consumptie; met als besluit dat er 'grenzen aan de groei' zijn. De petroleumcrisis van 1973 liet het bredere publiek aan den lijve de eindigheid van veel energiebronnen ondervinden. Op het officiële politieke niveau van de Verenigde Naties beklemtoonde het Rapport: 'Our Common Future' (1987) de planetaire omvang dit eindigheidsprobleem en de noodzaak van 'duurzame ontwikkeling' overal. Intussen had de eerste World Climate Conference (1979) de aandacht gevestigd op het broeikaseffect. De oprichting van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) in 1988 verleende aan dit specifieke thema een bijzondere dynamiek. De opeenvolgende rapporten van het IPPC beklemtoonden zowel de wereldwijde impact van 'climate change' , als de urgentie er iets aan te doen. Beide aspecten drongen nagenoeg overal tot de politieke leiders door, zodat daadwerkelijk handelen onvermijdelijk bleek.

Dit - relatief - succes had, paradoxaal genoeg, een keerzijde. Het ecologisch denken en handelen kreeg een enorme stimulans, maar tevens ontstond de neiging om het te herleiden tot het broeikaseffect. Zoals ik in mijn boek De Ogen van de Panda (1988) heb betoogd, is het milieuprobleem de ontsporing van een wereldsysteem dat ik het WTK-bestel noem en dat, onder de stuwkracht van de interactie van Wetenschap, Technologie en Kapitalistische economie, tot een ononderbroken expansie leidt. Hierbij worden de hulpbronnen: energievoorraden, vruchtbare bodem, zoetwater, grondstoffen, die allemaal een eindig karakter hebben, steeds sneller opgebruikt. Dit bestel produceert op een toenemende wijze afval, dat we in afvalbakken achterlaten. Maar al die afvalbakken zijn eindig: lucht, bodem, grondwater, oppervlaktewater en uiteindelijk de zeeën. Onvermijdelijk moeten die dus eens het niveau van onomkeerbare schade bereiken. Het broeikaseffect is daar één aspect van, maar op lange termijn wordt dit pollutieprobleem universeel. Uiteindelijk leidt dit alles tot de uitroeiing van dieren en planten: afnemen van de biodiversiteit en ooit tot de ineenstorting van het totale ecosysteem van de aarde. Zo'n algemene karakterisering kan een breder inzicht bieden in de zin van het ecologisch handelen: zelfs als de klimaatsceptici (die de rol van de broeikasgassen overtrokken vinden) gelijk zouden hebben, verandert dat niets aan de vaststelling dat de fossiele brandstoffen die we nu gebruiken, eens uitgeput zullen zijn en dat binnenkort de tropische regenwouden zullen verdwijnen. Het reduceren van het probleem tot de klimaatverandering, kan ons vooral ook de grondslagen van de milieuproblematiek en de brede waaier van noodzakelijke oplossingen uit het oog doen verliezen.

Bevolkingsexplosie

De ontwikkeling van het WTK-bestel sinds circa 1750 in het Westen, maar wereldwijd sinds 1950, heeft vooreerst de voorwaarden geschapen voor een ongehoorde explosie van de wereldbevolking, maar heeft ook geleid tot een explosie van totaal nieuwe consumptiegoederen en een mentaliteitswijziging die de behoefte aan die goederen onophoudelijk stimuleert. De expansie van productiemiddelen en consumptiebehoeften vertoont een dynamiek die in de rijke landen al moeilijk in te tomen valt. Wanneer de armen, minstens op ethische gronden, op een enigszins vergelijkbaar niveau moeten komen, bijvoorbeeld minimaal vijf maal hun ecologische voetafdruk (per persoon) van nu, dan betekent dat voor een wereldbevolking van ongeveer negen miljard in 2050, een onvoorstelbare toename van consumptie en productie en dus ook van alle milieuproblemen in het spoor ervan. De gedachte dat ons 'ruimteschip aarde' dit, alleen door verbetering van de technieken aankan, getuigt van een verregaande irrationaliteit. In 1988 formuleerde ik het 'ethisch-ecologisch probleem' als volgt: 'Ons wereldsysteem zal de ecologische ineenstorting slechts kunnen uitstellen in de mate waarin aan het gelijkwaardigheidsbeginsel (tegenover de armen) afbreuk wordt gedaan.'

Dat het stopzetten van de bevolkingsexplosie, inclusief bij ons (veel grotere voetafdruk) een onontkoombare factor is van een oplossing, als (als!) die nog haalbaar is, zou voor iedereen een evidentie moeten zijn. Toch slagen alle internationale milieuconferenties er tot nu toe in dit basisprobleem volkomen te verdonkeremanen. Kan de mislukking van Kopenhagen eindelijk de redelijkheid ten goede komen?

In het stuk 'Negen vragen over euthanasie' (DS 24 maart) staan beweringen die betwistbaar zijn. Daarom formuleert Etienne Vermeersch die betwistingen in een reactie. Hij antwoordt ondermeer op de vraag van Amelie Van Esbeen en stelt dat de interpretatie van langdurige depressie in connectie met euthanasie op dit moment verkeerd is.

 'Zonder de rede is leven zinloos'

Etienne Vermeersch, de ‘invloedrijkste intellectueel van Vlaanderen’, adviseerde schrijver Hugo Claus niet te lang met euthanasie te wachten. ?In het ziekenhuis had ik de Ethica van Spinoza bij me, voor als ik het moeilijk zou hebben. 

Van onze verslaggever: Petra de Koning

Etienne Vermeersch wil het nog een keer herhalen: 'Niemand, maar dan ook niemand wordt onder druk gezet om euthanasie te vragen.'

Wellicht gaan zij die aan anderen eeuwenlang een eenheidsdenken over leven en dood hebben opgelegd, ervan uit dat iedereen die voor zichzelf - en alleen voor zichzelf - een andere visie ontwikkelt, die meteen ook aan anderen wil opdringen. Dogmatici denken blijkbaar dat iedereen die een afwijkende mening heeft, ook zelf een dogmaticus wil zijn.

Reactie van Etienne Vermeersch op een lezersbrief van Patrick Loobuyck mbt de hoofddoek in de islam

4 december 2007 - De Standaard — Etienne Vermeersch reageert op een lezersbrief met als onderwerp de hoofddoek in de islam. Daarin poogt Patrick Loobuyck te brengen dat religie geen anachronisme is. Daarmee doelt hij dat Etienne Vermeersch vindt dat sommige religies achterhaald zijn. De heer Vermeersch reageert in dit stuk op de lezersbrief van Patrick.

Stop de discussie over kledijvoorschriften uit de zevende eeuw

'Als een vrouw met hoofddoek je aan het loket goed helpt, dan wordt godsdienst vanuit een publieke functie verspreid.' In dit stuk juicht Etienne Vermeersch het hoofddoekenverbod in Gent toe en pleit hij voor publieke functies in heel België. 

Etienne Vermeersch I De Standaard - 28 november 2007

Moraalfilosoof Etienne Vermeersch juicht het hoofddoekenverbod in Gent toe. 'Al had ik nog liever een hoofddoekenverbod voor publieke functies in heel Vlaanderen gezien', zegt hij. 'Nu zitten we met de vervelende situatie dat er wel een verbod is in Antwerpen, Lokeren en Gent, maar in andere steden niet. Overal waar Vlaams Belang een voorstel indient, trekt de partij het publiek naar haar kant, terwijl het de verantwoordelijken zelf zouden moeten zijn die een regeling uitwerken.'

Vermeersch heeft wel begrip voor de tegenstanders van een verbod, zoals de socialisten, die staan te roepen dat het een schande is.

'De moslims behoren niet meteen tot de topgroep in onze maatschappij, en worden vaak gediscrimineerd. Maar ik ben altijd principieel geweest', zegt hij. 'Twintig jaar geleden betoogde ik ook al in een scherp artikel voor een verbod van kruistekens in de rechtbanken, om het vermoeden van onpartijdigheid te bewaren.'

Vermeersch vindt het dan ook verkeerd om het hoofddoekenverbod als een actie tegen de islam te beschouwen.

'Dit gaat ook niet over de islam. Alle mensen die in hun functie met het publiek in contact komen of verantwoordelijkheid dragen, moeten vrij zijn van levensbeschouwelijke tekenen omdat de openbare diensten neutraal moeten zijn. Niet alleen onpartijdigheid is belangrijk, maar ook de schijn van onpartijdigheid.' 'Het gaat er niet om dat mensen met een hoofddoek ervan verdacht worden dat ze onpartijdig zijn, alleen tonen ze geen vermoeden van onpartijdigheid.' Het is zelfs nog erger als die moslima's met een hoofddoek hun werk goed doen, stelt Vermeersch. 'Stel, als burger vang je bij de openbare diensten constant bot, tot iemand met een hoofddoek je wél helpt. Dan ben je geneigd een positieve associatie te maken tussen die persoon en de islam. Op die manier wordt godsdienst vanuit een publieke functie verspreid. Dus: hoe beter de moslima's met hoofddoek hun werk doen, hoe gevaarlijker.

Waar deze discussie over gaat, is een gebrek aan inzicht over wat de civiele maatschappij werkelijk inhoudt', zegt Vermeersch.

'Als je op één punt aanvaardt dat je uiting mag geven aan je godsdienst in een publieke functie, zet je de deur open voor alles.' 'Moeten we dan aanvaarden dat een vrouw in burka lesgeeft, zoals dat nu al in Engeland gebeurt? Moeten we dan aanvaarden dat moslimvrouwen ons geen hand meer mogen geven? Dat we gescheiden zwembaden moeten bouwen? Of dat een arts een moslimvrouw niet meer mag behandelen?'

Volgens Vermeersch zijn veel moslima's bovendien zelf niet consequent. 'Veel vrouwen zeggen dat ze de hoofddoek dragen, omdat de Koran dat voorschrijft. Als ze dat beweren, moeten ze het ook goed vinden dat de man zijn vrouw slaat en moeten ze homo's verderfelijk vinden.'

'Het kan best pijnlijk zijn voor vrouwen dat ze nu hun hoofddoek niet meer mogen dragen aan het loket, maar men voert een achterhaald gevecht', aldus Vermeersch.

'Ik hoop dat men de discussie over kledijvoorschriften uit de zevende eeuw eindelijk laat vallen en sereen nadenkt over wat een moderne islam in onze huidige samenleving kan betekenen.' (yd)